Θερμοκρασιακή αναστροφή-Μη πραγματική θερμοκρασία

Ενα φαινόμενο που παρατηρείται σχεδόν συχνά και αφορά τη μετεωρολογία είναι το φαινόμενο της θερμοκρασιακής αναστροφής

Ιδιαίτερα στις μέρες όπου επικρατεί καλοκαιρία είτε το χειμώνα είτε το καλοκαίρι(συνήθως το φαινόμενο σε αυτή τη περίπτωση παρατηρείται σχεδόν καθημερινά) η θερμοκρασιακή αναστροφή ουσιαστικά αντιστρέφει τους ρόλους σε ότι ακριβώς γνωρίζουμε .Το θερμοκρασιακά σωστό ,αν μπορούμε να το ορίσουμε έτσι, είναι οι περιοχές με μεγαλύτερο υψόμετρο να έχουν χαμηλότερη θερμοκρασία από οτι περιοχές με χαμηλότερο υψόμετρο,πεδινές και παραθάλασσιες.Όμως αυτό συμβαίνει υπό σωστές θερμοκρασιακές και κλιματολογικές συνθήκες π.χ.(με συννεφιά το χειμώνα,με την ύπαρξη ανέμων,με τις βροχές και πόσο μάλλον με τα χιόνια όπου εκεί φαίνεται καθαρά η διαφορά υψομέτρου και θερμοκρασίας μαζί). Έτσι λοιπόν θερμοκρασιακή αναστροφή για να δώσουμε έναν ορισμό λέγεται το φαινόμενο κατά το οποίο η θερμοκρασία του αέρα αυξάνεται τοπικά με το ύψος, αντί να μειώνεται όπως κανονικά συμβαίνει.

Έτσι μας φαίνεται περίεργο πολλές φορές να βλέπουμε σε μεγαλύτερα υψόμετρα-ορεινές περιοχές υψηλότερες θερμοκρασίες από οτι σε πεδινές-ηπειρωτικές περιοχές-οροπέδια,μεγάλες κοιλάδες-πεδιάδες και γενικότερα διάφορα ρέματα,χαράδρες και φαράγγια. Κύριος υπέυθυνος θεωρείται αυτή η "θερμοκρασιακή ανωμαλία" που καλείται αναστροφή θερμοκρασίας.

Κανονικά, η θερμοκρασία του αέρα ελαττώνεται όσο απομακρύνεται κανείς από την επιφάνεια της Γης προς την τροπόσφαιρα. Ο ρυθμός μείωσης ποικίλλει, ωστόσο ένας αποδεκτός ρυθμός είναι περίπου 6,5ºC ανά χιλιόμετρο (αυτό καλείται κανονική ή κατακόρυφη θερμοβαθμίδα ή normal lapse rate). Η μείωση αυτή της θερμοκρασίας με το υψόμετρο βοηθάει στην καλύτερη ανάμιξη του αέρα και στη διασπορά των ρύπων. Οι θερμότερες μάζες αέρα έχοντας μικρότερη πυκνότητα, έχουν την τάση να κινούνται προς μεγαλύτερα υψόμετρα, μέχρι να συναντήσουν αέριες μάζες με περίπου ίδια χαρακτηριστικά θερμοκρασίας και πυκνότητας. Το αντίστροφο συμβαίνει με τις ψυχρότερες μάζες, οι οποίες όντας «βαρύτερες» παραμένουν σταθερές. Οι θερμές μάζες στα υψηλότερα στρώματα ψύχονται και αντικαθίστανται από θερμότερες μάζες από κοντύτερα στην επιφάνεια του εδάφους, εξασφαλίζοντας έτσι «φυσική κυκλοφορία» του αέρα.

Σε περίπτωση όμως που έχουμε κοντά στο έδαφος ψυχρότερο αέρα από ό,τι σε ψηλότερα στρώματα, οδηγούμαστε σε μια σταθεροποιημένη κατάσταση, και δεν έχουμε κίνηση των αερίων μαζών. Αυτό είναι μια απόκλιση από την κανονική κατάσταση και καλείται θερμοκρασιακή ή θερμική αναστροφή. Πάνω από το στρώμα της αναστροφής, ο αέρας ψύχεται κανονικά αυξανομένου του υψομέτρου.

Θερμοκρασιακή αναστροφή μπορεί να υπάρξει με διάφορους τρόπους. Ο πρώτος μπορεί να συμβεί σε μία καθαρή νύχτα, όταν το έδαφος ακτινοβολεί θερμότητα με υψηλό ρυθμό. Σε περίπτωση που ο αέρας είναι καθαρός,τότε μπορεί ο αέρας κοντά στο έδαφος να είναι ψυχρότερος από αυτόν σε υψηλότερα στρώματα. Ένας άλλος τύπος αναστροφής, προκαλείται μέσω μιας οριζόντιας εισροής ψυχρού αέρα, όπως για παράδειγμα η θαλασσινή αύρα σε μια παράκτια περιοχή. Τέλος, ένας τρίτος τύπος αναστροφής, λαμβάνει χώρα τη νύχτα σε κοιλάδες, όταν κρύος αέρας ρέει από τις πλαγιές προς τον πυθμένα της κοιλάδας λόγω βαρύτητας. Ο αέρας εκεί είναι ψυχρότερος από ό,τι υψηλότερα. Γενικότερα, ανάλογα με τις συνθήκες μπορεί να υπάρξουν και άλλοι τύποι αναστροφής.

Ο τελευταίος τύπος αναστροφής εμφανίζεται και στο Μαίναλο στις δολίνες όπου παρατηρήθηκαν αλπικές θερμοκρασίες το χειμώνα ενώ και το καλοκαίρι παρατηρούνται εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες.

Άκρως εντυπωσιακές χαμηλές θερμοκρασίες καταγράφηκαν στο Μαίναλο Αρκαδίας σύμφωνα με τα στοιχεία από ιδιωτικούς μετεωρολογικούς σταθμούς που έχουν εγκατασταθεί σε δολίνες (μεγάλες λακκούβες) στο Μαίναλο.

 Οι σταθμοί εγκαταστάθηκαν από τον υπεύθυνο του μετεωρολογικού σταθμού του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στην Ελάτη Αρκαδίας, Φώτη Παπαχατζή.

 Σύμφωνα με τα στοιχεία  με τα πρώτα χιόνια, τις μέρες με θερμοκρασιακή αναστροφή, το θερμόμετρο στις 26/1/2011 έδειξε -22,6°C στις 03:20 τα ξημερώματα (+1,5°C μέγιστη το μεσημέρι την ίδια μέρα) και στις 27/1 -23,7°C στις 06:20 το πρωί (+4°C μέγιστη). Η δολίνη, στο σημείο που καταγράφηκαν αυτές οι τιμές, στη θεση Μαυροχούνες, βρίσκεται στο δυτικό Μαίναλο σε υψόμετρο 1.400 μέτρων, έκταση περίπου μισό τετραγωνικό χιλιόμετρο, ένα μέρος καλυμμένο με έλατα, αλλά και γυμνό σε μεγάλα κομμάτια.

 Πολικές θερμοκρασίες καταγράφηκαν σε δολίνη, στη θέση Κεχρωτή, του ανατολικού Μαινάλου σε υψόμετρο 1.600μ. εκτάσεως περίπου μισού τετραγωνικού χιλιομέτρου. Στις26/1/2011 σημειώθηκε ελάχιστη -32,5°C στις 08:30 το πρωί και μεγίστη -2,8°C στις 14:30, στις 27/1 ελάχιστη -30.0°Cστις 07:00 και μέγιστη +0,2°C στις στις 13.30. Η χιονοστρωση στο μέρος ήταν στους 80 πόντους.

 Σχετικά με τις δολίνες και τις ακραίες θερμοκρασίες που εμφανίζονται, πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στο american meteorogical society όπου υπάρχουν δημοσιεύσεις σχετικά με το θέμα.

 Ενδεικτικά, ο κ. Whiteman έχει πραγματοποιήσει κάποιες έρευνες στην Utah στην Αμερική και στην Αυστρία, στις Άλπεις, όπου στη θέση Gruenloch μετρήθηκε ελάχιστη -52°C στα 1270μ. περίπου υψόμετρο, σε μια δολίνη με παρόμοια χαρακτηριστικά με του Μαινάλου.

 Οι καταγραφές των μετεωρολογικών σταθμών από τις δολίνες του Μαινάλου έχουν δοθεί στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών για περαιτέρω έρευνα.

Παρόμοιες συνθήκες θερμοκρασιακής αναστροφής παρατηρούνται καθημερινά σε πολλές περιοχές της χώρας μας, συμπεριλαμβανομένης και της Αττικής.Ο συνδυασμός ξαστεριάς ,άπνοιας,και υγρασίας μπορεί να οδηγήσει σε αρκετά χαμηλές θερμοκρασίες σε περιοχές όπου χαρακτηρίζονται από την ηπειρωτικότητα τους και το ιδανικό υψόμετρο για την δημιουργία συνθηκών αναστροφής. Βέβαια αυτό το φαινόμενο εμφανίζεται σε συνθήκες καλοκαιρίας όπου παρατηρούνται οι παραπάνω παραγόντες που αναφέραμε.

Είναι ένα ενδιαφέρον θέμα προς μελέτη και άκρως συνδεδεμένο με τη μετεωρολογία.

Κάποιες εικόνες από αυτό το φαινόμενο όταν εκδηλώνεται το χειμώνα: